ဖဲဟီဢ္ခိဢ္တဿ္ဒုးခံဘ်ီတဘ်ီ၀ံၯ အလီဿ္ခံ ဟံးတလဿဢ္အသုးခိဢ္ တဖဢ္ လဿအမၯသံ ပွၯယူဒၯ (ဂႜဴ) ဖိ အဿအဿသီသီ တဖဢ္ တဿ္ဒုး၀ံၯအလီဿ္ခံ၊ ပွၯအံဢ္စရ့လးဖိ ပ့ဿ္ခ်႕ (မီစဲး) ကရဿ လူၯဃုဖီဢ္န႔ဿ္က့ၯ၀ဲ နၯဇံၯ အသုးခိဢ္တဖဢ္ တဂၯ၀ံၯတဂၯ၊ စံဢ္ညီဢ္သံကြံာ္အ၀ဲသ့ဢ္၊ တနီၯဘဢ္တဿ္စံဢ္ညီဢ္လဿ အနံဢ္၊ တနီၯ တဿ္စံဢ္ညီဢ္စဿဢ္သံအီၯ၊ တနီၯ ဖဲအဒီးဘဢ္ တဿ္စံဢ္ညီဢ္လဿ ဃိာ္ပူၯအခါ မၯသံလီၯကြံာ္အသး အိဢ္၀ဲဒဢ္ န႔ဢ္လီၯ.
တဿ္မၯသံပွၯယူဒၯဖိ ဖဲတဿ္ဒုး ခံဘ်ီတဘ်ီန႔ဢ္ မ့ဿ္မးတဿ္လဿ အအဿကတဿဿ္န႔ဢ္လီၯ. တဿ္ပာ္ဖ်ါထီဢ္၀ဲ လဿနၯဇံၯအသုးခိဢ္တဖဢ္ ဖီဢ္န႔ဿ္ပွၯယူဒၯဖိလဿ ကီဿ္အဂၯ၊ ဒ္ပိဢ္လဲဢ္၊ ဟဢ္က့ဢ္ရံဢ္ တဖဢ္၊ တီဢ္ထီဢ္ ၀ဲဆူလ့ဢ္မ့ဢ္အူအပူၯ၊ ဆွဿ၀ဲဆူ တဿ္ဒုးဃာ္ တဿ္မၯသံလီဿ္ အီးစ္၀ံး (Auswitz) အဃိာ္ပူၯ၊ ဖဲန႔ဢ္ ပွၯယူဒၯဖိတဖဢ္ ဘဢ္တဿ္ပာ္ဖွိဢ္အီၯ ဂီဿ္မုဿ္ဂီဿ္ပၯ၊ ဖဲတဿ္ကမၯသံအ၀ဲသ့ဢ္အခါ ဖိဒံဖိသဢ္၊ ပိာ္မုဢ္ပိာ္မဿၯ သူဢ္က့သးပွဿ္တဖဢ္ လဿတဿ္သူဢ္ထီဢ္ဖးဒိဢ္တဖ်ဿဢ္အမဲာ္ညါ၊ ဘဢ္တဿ္ဘ့ဢ္ကြံာ္ အကူအသိးခဲလဿာ္၊
တဿ္ဟံးန႔ဿ္ကြံာ္အနဢ္ရံဢ္၊ ပသံး၊ နဿ္ဒံးထူလြဲ၊ က်ိဢ္စ့ဖဲထူ တဖဢ္၊ ဘဢ္ပာ္ဖွိဢ္လီၯ၀ဲ ဖဲတဿ္မဲာ္ညါ၊ ပဿဿ္ တုၯဒဢ္လဲာ္ အမဲထူဒဢ္လဲာ္ တဿ္ဟံးန႔ဿ္ကြံာ္ခဲလဿာ္၊ ပ်ဲလဲၯႏုာ္အ၀ဲသ့ဢ္လဿ ဒဿးဖးဒိဢ္တဖ်ဿဢ္အပူၯ တုၯဒဿးဖးဒိဢ္တဒဿးအံၯ ပွဲၯကတံာ္လံန႔ဢ္ ပဲႀတီဘဢ္တဿ္ကးဘဿက့ၯအီၯ၀ံၯ၊ တဿ္အိးထီဢ္ကလံၯအဿ (Gas) ပွၯနဿဘဢ္အီၯ တစိဿ္ဖိဒီး ပွၯသံ၀ဲဒဢ္န႔ဢ္လီၯ.
နၯဇံၯအသုးခိဢ္ မံၯဟူသဢ္ဖ်ါလဿအမၯသံ ပွၯယူဒၯဖိ ၆ ကကြဲဿ္ ဖဲပွၯအိးထီဢ္ ကလံၯအဿအဆဿကတီဿ္ အ၀ဲဒဢ္အိဢ္လဿ ဒဿးဖးဒိဢ္န႔ဢ္အဖီခိဢ္ ကြဿ္ခူသူဢ္၀ဲလဿ ပွၯယူဒၯဖိလဿ အနဿဘဢ္ ကလံၯအဿ တဖဢ္ ဟီဢ္ကိးပသူ၊ ဂဲၯပ်ဳဿ္ဂဲၯဆွး ဒ္အံၯ ကြဿ္၀ဲမုာ္ တဿ္ပႜီဢ္ဘဢ္အီၯတခီ န႔ဢ္လီၯ.
အတဿ္မၯသအုးသပွီၯတဿ္အဂၯတမံၯ…
ဖဲအ၀ဲဒဢ္ ဟဲတုၯလဿ အီးစ္၀ံး တဿ္ဒုးဃာ္အလီဿ္တဘ်ီလဿ္လဿ္၊ ဟါခီအဆဿကတီဿ္ ဟါတဿ္အီဢ္၀ံၯ ပွၯဘဢ္ဃုန႔ဿ္အီၯ ပွၯယူဒၯမုဢ္ဖိ ဒိဢ္တဿ္ဂ့ၯတဖဢ္ ဘဢ္မၯမုာ္မၯသးဖွံအ၀ဲသ့ဢ္၊ တဿ္သူဢ္၀ံဢ္သးဆဿ၊ တဿ္ဂဲၯကလံဢ္ ဃုာ္ဒီး နၯဇံၯအသုးခိဢ္တဖဢ္၊ မၯတရီတပါ အ၀ဲသ့ဢ္၀ံၯ လဿဂီၯခီ မၯသံကြံာ္ ၀ဲန႔ဢ္ လီၯ.
အတဿ္မၯအဂၯတမံၯ…
ပွၯလဿ ပွၯဟဲက့ၯဖီဢ္အီၯတဖဢ္န႔ဢ္ တအီဢ္ဘဢ္အီဘဢ္ ဘ်ဲဘ်ဲဘဢ္. တဿ္မဿအ၀ဲသ့ဢ္လဿ ကမၯတဿ္မၯ လဿ အဃဿ (အလုပ္ၾကမ္း) ဃဲၯအိဢ္ထဲအဃံ၊ ဘဢ္မၯတဿ္လီၯဘွံးလီၯတီၯအခါ တဿ္အီဢ္တဿ္အီ လဿတဿ္ဒုး အိက့ၯအ၀ဲသ့ဢ္တဖဢ္န႔ဢ္ မ့ဿ္တဿ္ခ်ီထံလဿ ပွၯခ်ီထီဢ္က့ၯ ပွၯကညီဒီတဂၯအထံ တခါန႔ဢ္လီၯ.
ပွၯသံတဖဢ္အံၯ အါတုၯဒဢ္လဲာ္ ကဟဢ္ကုဿ္ဃိစီမ့ဢ္ပွၯသံ နံၯဒီးနၯ တအိဢ္ကတီဿ္ဘဢ္. ပွၯသံတဖဢ္ ဘဢ္တဿ္ကြံာ္လီၯအီၯလဿ ကဟဢ္လဿအဆွဿပွၯသံစိဢ္တဖဢ္ ဆူကဟဢ္ကုဿ္ပွၯအစိဢ္ အပူၯ (ပမ့ဿ္လဲၯ ဆူကဘီသန႔ ပွၯပာ္လီၯဟုသးထဿဢ္တဖဢ္လဿ ကဟဢ္လဿ အဆွဿဟုသးထဿဢ္လဿ ကဘီဖးဒိဢ္အပူၯ အသိး)၊ ပွၯသံစိဢ္တဖဢ္ တဿ္ပာ္ထီဢ္အ၀ဲသ့ဢ္ဆူ ကဟဢ္ဆွဿပွၯသံဆူ ကဟဢ္ကုဿ္ပွၯစိဢ္ ဒီနံၯဒီနၯ၊ မၯဒဢ္အတဿ္မၯ၊ မ့ဢ္အူတလီၯပံာ္ဘဢ္. မ့ဢ္ခုဢ္ထီဢ္ဆူမူခိဢ္ ဒီနံၯဒီနၯ န႔ဢ္လီၯ.
အအံၯမ့ဿ္ နၯဇံၯအသုးခိဢ္တဖဢ္ မၯသံမၯ၀ီ၊ မၯသအုးသပွီၯတဿ္ ဖဲတဿ္ဒုးခံဘ်ီတဘ်ီ အဆဿက တီဿ္န႔ဢ္လီၯ. တုၯတဿ္ဒုး၀ံၯန႔ဢ္ လဿအတဿ္ကမဢ္အဃိ၊ အ၀ဲသ့ဢ္တဖဢ္ ပာ္ဖ်ါထီဢ္အသး တဘူဢ္ ဘဢ္. ဘဢ္ဟးဃ့ဿ္အိဢ္ခူသူဢ္လဿ ပွၯထံပွၯကီဿ္၊ အကလၯ မၯပ်ံၯက့ၯအ၀ဲသ့ဢ္ မၯဖ်ါအသးလဿ ဟီဢ္ခိဢ္အမဲာ္ညါ တဘူဢ္လဿၯဘဢ္. တဿ္သြံဢ္ကီးထီဢ္တဿ္၊ အံဢ္စရ့ပ့ဿ္ခ်႕ (မီစဲး) ကရဿဖိတဖဢ္ လူၯဃုဖီဢ္န႔ဿ္က့ၯ အ၀ဲသ့ဢ္တဂၯဘဢ္တဂၯ၊ စံဢ္ညီဢ္သံ အ၀ဲသ့ဢ္န႔ဢ္လီၯ.
လဿအက်ါ နၯဇံၯအသုးခိဢ္လဿ အအဿတဲာ္ကီာ္တဂၯ မ့ဿ္၀ဲ အးခ္မါန္ (Ai-man) အမံၯဟူသဢ္ဖ်ါ လဿအမၯသံပွၯယူဒၯဖိ ၆ ကကြဲဿ္ဂၯ၊ ဘဢ္တဿ္ဖီဢ္န႔ဿ္က့ၯအီၯအဂ့ဿ္န႔ဢ္ ဟဲ၀ဲဒ္အံၯ -
လဿအံဢ္စရ့ ပ့ဿ္ခ်႕ (မီစဲး) ကရဿအက်ါ ပွၯလဿအထုးတဿ္ဂီၯသ့မး တဂၯ၊ အမံၯမ့ဿ္၀ဲ ဖံထဿဢ္စဿဢ္ဘံၯမီဢ္လ္ကဲဢ္ (Peterson V. Molakan) တဂၯ အ၀ဲတ့၀ဲဒဢ္ နၯဇံၯသုးခိဢ္တဖဢ္ အဂီၯအါမး၊ မ့ဿ္ပွၯအသ့တဂၯ၊ ထဲနတဲပႜးအီၯလဿ ပွၯတဂၯအမဲာ္သဢ္၊ အနါစ့ၯ၊ အနဿ္မၯ အသး ဒ္န႔ဢ္ဒ္န႔ဢ္ အ၀ဲထုး၀ဲဒဢ္အဂီၯ၊ ၀ံၯ ပာ္ဖ်ါဃုာ္၀ဲဒဢ္ ဒီး အမိဿ္ပွဿ္ဒီဂၯညါ သ့၀ဲဒဢ္န႔ဢ္လီၯ. ဖဲ ၁၉၆၀ နံဢ္ တဿ္ဟ့ဢ္လီၯအီၯ မူဒါလဿ ကဘဢ္လူၯဃုဖီဢ္န႔ဿ္ အးခ္မဲန္ အဂီဿ္န႔ဢ္ အ၀ဲမ့ဿ္ ပွၯဘဢ္မူဘဢ္ဒါ လဿကရဿဖိတဂၯအက်ါန႔ဢ္လီၯ.
အ၀ဲဒဢ္စံး၀ဲဒဢ္၊ ယတ့တဿ္ဂီၯအံၯ မၯသးဒ္သိးလဿ ယဂီဿ္န႔ဢ္ ယထီဢ္တဿ္ဒုးတမံၯန႔ဢ္လီၯ. အ၀ဲဒဢ္ အသးအိဢ္လံ (၇၀) လံ. အိဢ္၀ဲလဿ ၀့ဿ္ႏူယီး၊ မ့ၯဟဲးထဿဢ္၊ အိဢ္ဒီးဟံဢ္တဖ်ဿဢ္လဿ ကတ့တဿ္ဂီၯအဂီဿ္ (Studio) တဖ်ဿဢ္၊ အိဢ္ဒီးတဿ္ဂီၯအကလုာ္ကလုာ္၊ လံာ္လဲဿ္တဖဢ္ အိဢ္အါ မးအက်ါ၊ အ၀ဲဒဢ္ထုး၀ဲ အးခ္မါန္ အဂီၯ အိဢ္၀ဲ (၁၇၅) ဘ့ဢ္၊ ထုး၀ဲဒဢ္ အးခ္မါန္ အဂီၯလဿ အဘူး လဿအယံၯ၊ ကြဿ္ဟုဢ္ကြဿ္စုဢ္၀ဲ ပွၯတဂၯအံၯ အတဿ္ဟူးတဿ္ဂဲၯ၊ တနံၯဘဢ္တနံၯ န႔ဢ္လီၯ.
လဿအ၀ဲဒဢ္ အဒဿးပူၯ (Studio) အပူၯ၊ အိဢ္ဒီးလံာ္တဖဢ္ ယူဒၯ၊ ကိၯလၯ၀ါ၊ ဟီဢ္ခိဢ္ဂီၯတဖဢ္ ဒီး ကြဲၯဒီနဿ္အနီဢ္ဂံဿ္တဖဢ္ အိဢ္အါမး လဿအတဿ္ထုးတဿ္ဂီၯတဖဢ္ မ့ဿ္တဿ္ဂီၯသြဲး (ပံုၾကမ္း) တကလုာ္၊ အိဢ္၀ဲ ကၾတဴဿ္ တဿ၊ ခံ အက်ါ နၯဇံၯအသုးခိဢ္ အးခ္မါန္ အဂီၯပဢ္အါကတဿဿ္ န႔ဢ္လီၯ. တုၯမ့ဿ္ တဿ္ဖီဢ္န႔ဿ္ အါးခ္မါန္ ၀ံၯအလီဿ္ခံ၊ တဿ္ဂီၯလဿအ၀ဲတ့၀ဲတဖဢ္ ဖဲအးခ္မါန္ ကြဿ္တဿ္ဂီၯ တဖဢ္န႔ဢ္ ဒီး သံကြဿ္အီၯ တဿ္ဂီၯအံၯမ့ဿ္နတ့ဧါ၊ စံးဆဿ၀ဲလဿ သါတ့န႔ဢ္လီၯ.
လဿခံ အ၀ဲဒဢ္ ကြဲးထုးထီဢ္၀ဲဒဢ္လံာ္တဘ့ဢ္ လဿအမ့ဿ္ (အးခ္မါန္ အိဢ္လဿယစုပူၯ)၊ မ့ဿ္လံာ္ တဘ့ဢ္လဿ အဘဢ္ဃးဒီး တဿ္ကတဲာ္ကတီၯ သးလဿတဿ္ကဖီဢ္ အးခ္မါန္၊ လူၯပိာ္အခီဢ္လီဿ္၊ ပမ့ဿ္စံးလဿ ခ့ခါက်ိာ္ ႃရွဲဒိ႗ (Shadow) အီၯ၊ အတဿ္ဟူးတဿ္ဂဲၯ၊ အဂ့ဿ္အက်ိၯ၊ အတဿ္မၯလီၯ ဆီအသး (ရုပ္ေျပာင္း) တဆီဘဢ္တဆီ န႔ဢ္လီၯ. တဿ္လဲၯဖီဢ္န႔ဿ္အီၯလဿ ကီဿ္အဢ္ကႜံဢ္တံနါ အဃိ၊ လံာ္တဘ့ဢ္အံၯ တမ့ဿ္ထဲ အပာ္ဖ်ါထီဢ္ အးခ္မါန္ အဂ့ဿ္အက်ိၯဧိၯဘဢ္. မ့မ့ဿ္ ထုးဖ်ါ ထီဢ္စ့ဿ္ကီး ကီဿ္အဢ္ကႜံဢ္တံနါ အန႔ဆဿဢ္၊ အတဿ္ဃံတဿ္လၯတဖဢ္၊ ဃုာ္ဒီး ပွၯယူဒၯဖိ တဖဢ္ အထူသႏူ၊ တဿ္ဆဲးတဿ္လၯ တဖဢ္န႔ဢ္လီၯ.
ဖဲ ၁၉၉၅ နံဢ္ အ၀ဲဒဢ္ ထံဢ္လိာ္အသးဒီး ပၾထ့ရွဢ္ဒၯဆ့ၯဒါ၊ သ့ဢ္ညါသ့ဢ္ခိးလိာ္သး လဿခံ ပၾထ့ရွဢ္ ကဲထီဢ္န႔ဿ္အ၀ဲဒဢ္ အအဲးဒံးထဿဢ္ဒီး ပွၯထုးထီဢ္ရၯလီၯလံာ္ (Producer) တဂၯအဃိ၊ အလံာ္အလဲဿ္တဖဢ္ ဘဢ္တဿ္ထုးထီဢ္ရၯလီၯအီၯန႔ဢ္လီၯ. အဆိ လံာ္အံၯဘဢ္တဿ္ ကြဲးအီၯလဿ ဧ့ၯႀဘံက်ိာ္၊ လဿခံ ဘဢ္တဿ္ကြဲးက်ိာ္ထံက့ၯအီၯလဿကိၯလၯက်ိာ္၊ ဘဢ္တဿ္ဆါအီၯ၊ ပွၯဘဢ္သူဢ္ ဘဢ္သးအီၯ၊ ဘဢ္တဿ္ဆါအီၯလဿာ္ခ်႕မးန႔ဢ္လီၯ. ပၾထ့ရွဢ္အုဢ္အသးလဿအဂ့ဿ္စံး၀ဲ၊ ဖံထဿဢ္စဿဢ္ မ့ဿ္ပွၯလီၯဆီလီၯလးတဂၯလီၯ. အလံာ္လဿအထုးထီဢ္၀ဲန႔ဢ္ ဆါဒဢ္၀ဲ ဒီလဢ္ ၉၀ လီၯ.
အမံၯနီဿ္နီဿ္မ့ဿ္၀ဲ မီလ္က့ဢ္ (ဘဢ္ဆဢ္ တဿ္ကီးဒဢ္အီၯလဿ နီဿ္ဆံးခါအမံၯ မီလခႜ႔ဢ္န႔ဢ္လီၯ.) အ၀ဲမၯတဿ္လဿ အံဢ္စရ့ပ့ဿ္ခ်႕ (မီစဲး) ကရဿ ၂၇ နံဢ္ဒ္ ပွၯနဲဢ္တဿ္လဿ တဿ္ဒုးဖးဒိဢ္အပူၯ တဂၯ တဘ်ီဘ်ီ၊ ပ်ီာ္လဲလိာ္ အသးဒ္ပွၯလဲၯတဿ္ဖိ၊ ပွၯထုးတဿ္ဂီၯတဂၯ အသိးန႔ဢ္လီၯ. အ၀ဲဒဢ္ တုၯခဲ ကနံဢ္အံၯမ့ဿ္ဒဢ္ အံဢ္စရ့လး ပ့ဿ္ခ်႕ (မီစဲး) ကရဿဖိတဂၯန႔ဢ္လီၯ. အဂ့ဿ္ဒ္အံၯ လဿအ၀ဲဒဢ္ အဟံဢ္ (Studio) အပူၯ တလီၯဂာ္ဒီး ပွၯထုးတဿ္ဂီၯဘဢ္. ဘဢ္မႏုၯလဲဢ္န႔ဢ္ ပွၯထုးတဿ္ဂီၯတဖဢ္ အဟံဢ္ တဿ္မၯလီဿ္န႔ဢ္ ဘဢ္အဿဘဢ္သီဒီး ကသံဢ္ထံ၊ ပွၯထုးတဿ္ဂီၯ အပီးအလီ တဖဢ္ မ့မ့ဿ္ အ၀ဲဒဢ္အတဿ္မၯလီဿ္န႔ဢ္ အိဢ္ဖ်ါကဆွဲကဆွီ၊ နတဆိကမိဢ္လဿ အ၀ဲဒဢ္ မ့ဿ္ပွၯထုးတဿ္ဂီၯတဂၯ ဘဢ္. ဘဢ္ဆဢ္ မုဿ္နၯခီ အ၀ဲဒဢ္ထုးတဿ္ဂီၯဒီး မၯတဿ္ဒီနၯဃဢ္ဃဢ္ လီၯ.
ဖဲ ၁၉၂၉ နံဢ္န႔ဢ္ အိဢ္ဖ်ဲဢ္ထီဢ္၀ဲလဿ ပဢ္လဢ္စတဲ၊ အိဢ္ဖ်ဲဢ္ထီဢ္၀ံၯ၊ အ၀ဲဒဢ္ ဟဲဟးဆူ ကီဿ္ပိဢ္လဲဢ္ ခံဘ်ီ၊ အဂ့ဿ္ဒ္အံၯ ကီဿ္ပိဢ္လဲဢ္ မ့ဿ္အမိဿ္အပဿ္ အိဢ္ဖ်ဲဢ္ထီဢ္အလီဿ္၊ အ၀ဲဿ္မုဢ္ အိဢ္ဖ်ဲဢ္ လဿ၀့ဿ္ဖရူၯမၯ ဒ္သိး ကလဲၯမၯပူၯဖ်ဲးအ၀ဲဿ္မုဢ္လဿ နၯဇံၯအစုပူၯ၊ ဘဢ္ဆဢ္ လဿခံကတဿဿ္ အမိဿ္အပဿ္ အဘူးတံဿ္ရႊ႕ဢ္္မႜိ ပွၯ ၁၅၀ ဂၯဘဢ္တဿ္ဖီဢ္န႔ဿ္ အ၀ဲသ့ဢ္လဿ နၯဇံၯ အသုးခိဢ္တဖဢ္ဒီး ဘဢ္တဿ္မၯသံကြံာ္ အ၀ဲသ့ဢ္ခဲလဿာ္န႔ဢ္လီၯ.
ဖဲအ၀ဲဒဢ္အိဢ္ကႜိအခါ အ၀ဲဂဲၯလိာ္လဿ အံဢ္စရ့လးကီဿ္ ကအိဢ္ထီဢ္အဂီဿ္ ဒ္တဿ္ကရဿကရိ ခူသူဢ္ (Under Ground) တခါအသိးလီၯ. ဖဲ ၁၉၄၂ နံဢ္ အ၀ဲဒဢ္ႏုာ္လီၯဆူသုးအပူၯ၊ လဿခံ အ၀ဲဒဢ္ႏုာ္လီၯလဿပ့ဿ္ခ်႕ပ့ဿ္ဆွါကရဿအပူၯ၊ အကစဿ္ဒဢ္၀ဲ စံး၀ဲ၊ ယမ့မ့ဿ္သနာ္က့ ပွၯလဿ အမၯတဿ္လဿ ပ့ဿ္ခ်႕ ကရဿသနာ္က့၊ ယတမၯသံ ပွၯနီတဂၯဘဢ္. ယဃုန႔ဿ္တဿ္ကစီဢ္ဒီး တဿ္ကစီဢ္လဿ ယမၯန႔ဿ္ဘဢ္အီၯန႔ဢ္ ယလူၯအီၯ တုၯယမၯန႔ဿ္ဘဢ္အီၯတစုန႔ဢ္လီၯ.
တဿ္လဿ အ၀ဲဂဲၯလိာ္မၯန႔ဿ္၀ဲလဿ အံဢ္စရ့လးအဂီဿ္အဃိ၊ အ၀ဲအမံၯ ဟဲဖ်ါထီဢ္ ဒိဢ္ဒိဢ္မုဿ္မုဿ္ န႔ဢ္မ့ဿ္ အ၀ဲဃုသ့ဢ္ညါ မၯန႔ဿ္ဘဢ္ နၯဇံၯ အပွၯစဲအ့ဢ္ဖိလဿ အအိဢ္လဿ ကီဿ္အဲးကူပတူးအပူၯ တဖဢ္အမံၯ အသဢ္ ခဲလဿာ္အဃိန႔ဢ္လီၯ. တဘ်ီန႔ဢ္ အ၀ဲလဲၯႏုာ္အိဢ္ခူသူဢ္ ဟံးန႔ဿ္တဿ္ကစီဢ္ လဿပွၯအါရးဖိတဖဢ္ အိဢ္ဖွိဢ္အစီဿ္နီၯခိဢ္တဖ်ဿဢ္ အဖီလာ္န႔ဢ္ မတၯမးတသ့ဢ္ညါဘဢ္. အ၀ဲ ဘဢ္တဿ္ဖီဢ္န႔ဿ္အီၯလဿ က်ဲဒ္အံၯ တစွၯန႔ဿ္ဘဢ္ အဘ်ီ ၄၀ ဘဢ္. ဘဢ္ဆဢ္ မ့ဿ္လဿ တဿ္တထံဢ္ န႔ဿ္အီၯလဿ တဿ္ဆိကမိဢ္ကမဢ္အီၯလဿ အမ့ဿ္တဿ္ဒ္အံၯဒ္ႏုၯဘဢ္အဃိ၊ ဘဢ္တဿ္ပ်ဿ္ကြံာ္အီၯ တဘ်ီဘဢ္တဘ်ီန႔ဢ္လီၯ.
တုၯမ့ဿ္ပ့ဿ္ခ်႕အခိဢ္အနဿ္တဖဢ္ မၯန႔ဿ္ဘဢ္တဿ္ကစီဢ္လဿ အးခ္မါန္ အိဢ္ခူသူဢ္လဿကီဿ္အဢ္ ကႜဲဢ္တံနါ၊ ၀့ဿ္ဘႜဴနိးအ့ရံး အပူၯလံဒီး အ၀ဲဒဢ္ဒီး ပ့ဿ္ခ်႕ကရဿဖိဃုဂၯ၊ ဘဢ္တဿ္ဃုထဿထီဢ္အီၯ လီၯလီၯဆီဆီ လဿကမ့ဿ္ ခီဢ္မဲဒိဢ္ လဿကဘဢ္လဲၯဖီဢ္န႔ဿ္ အးခ္မါန္၊ ဟဲက့ၯစိာ္အီၯလဿအမူ န႔ဢ္လီၯ.
အ၀ဲသ့ဢ္တဖဢ္လဲၯတုၯ၊ ဃုသ့ဢ္ညါ၀ဲဒီး သ့ဢ္ညါဘဢ္၀ဲလဿ စၯဖၯနၯဒိၯ ဟီဢ္က၀ီၯ၊ အ၀ဲဒဢ္ လဲကြံာ္အမံၯလဿ ရံၯတၯဒိၯခ်ဲမ့၊ အိဢ္၀ဲ တယံၯတဘူးဒီး အးခ္မါန္ အိဢ္ဟံဢ္ဘဢ္န႔ဢ္လီၯ. အိဢ္၀ဲ လဿအယံၯ ထုးန႔ဿ္အးခ္မါန္ အက့ဿ္အဂီၯ၊ အးခ္မါန္ မ့ဿ္ပ်ိာ္လဲလိာ္ အက့ဿ္အဂီၯ ထဲအံၯထဲႏုၯ သနာ္က့၊ အးခ္မါန္ န႔ဢ္ အးခ္မါန္ လီၯ. တဿ္ဂီၯလဿ အထုး၀ဲ အယံၯအဘူးန႔ဢ္ မ့ဿ္တဿ္အုဢ္သး လီၯတံဿ္လီၯဆဲးန႔ဢ္လီၯ. အ၀ဲဒဢ္စံး၀ဲလဿ ဖဲသါအိဢ္လဿ အဢ္ကႜံဢ္တံနါ ကီဿ္ပူၯအခါ သါမၯလဿာ္ သါဆဿကတီဿ္လဿ ပွၯခရံာ္ဖိတဖဢ္ အသရိာ္ပူၯန႔ဢ္လီၯ. အဂ့ဿ္ဒ္အံၯ၊ ဖဲနအိဢ္လဿ သရိာ္ပူၯ အခါ မတၯမး တဟဲသံကြဿ္သံဒိးနၯဘဢ္. မ့မ့ဿ္လဿ ပွၯယူဒၯဖိ အတဿ္ဘူဢ္တဿ္ဘါအလီဿ္န႔ဢ္ နဘဢ္တဿ္ဟဲသံကြဿ္နၯ တဂၯ၀ံၯတဂၯန႔ဢ္လီၯ.
ဖဲ ၀့ဿ္ဘႜဴနိၯအ့ရံး အပူၯ အ၀ဲသ့ဢ္လဲၯအိဢ္၀ဲ၊ ဖီဢ္မၯန႔ဿ္၀ဲ အးခ္မါန္န႔ဢ္လီၯ. အ၀ဲစံး၀ဲဒဢ္၊ ဖဲယဖီဢ္ အးခ္မါန္ အခါ ယဖ်ီဢ္ဃာ္ ယစုဒီး စုဖ်ီဢ္လီၯ. အဂ့ဿ္ဒ္အံၯ ယစုကဘဢ္ဒီး အးခ္မါန္ အနီဿ္ကစဿ္ န႔ဢ္ ယသးဘဢ္အဿအီၯဒိဢ္မး၊ ဖဲ အးခ္မါန္ ဟဲက့ၯလဿ တဿ္မၯ၊ ဟးလီၯလဿ သိလ့ဢ္အပူၯအခါ၊ အ၀ဲဒဢ္ဖီဢ္ထုးအီၯတဘ်ီဃီ၊ အပွၯဃုဂၯစ့ဿ္ကီး၊ လဿတဿ္ခ်႕ဒံးခ်႕ဒူးအပူၯ ဖီဢ္၀ီၯဃာ္အးခ္မါန္ ထုးႏုာ္အီၯတဘ်ီဃီဆူ အ၀ဲသ့ဢ္အသိလ့ဢ္လဿ အခီးပာ္တဿ္တဆိ အပူၯ၊ တဘ်ီဃီ၀ံၯ ဟးထီဢ္ ကြံာ္၀ဲဒဢ္၊ ဆွဿအီၯဆူ ဟံဢ္လဿတဿ္ကတဲာ္ကတီၯဃာ္ အီၯလဿ တဿ္ဘံဢ္တဿ္ဘဿအဂီဿ္တဖ်ဿဢ္ အပူၯန႔ဢ္လီၯ. တဿ္မၯအသးအံၯ ခ်႕ဒံးခ်႕ဒူး၊ မတၯမး တသ့ဢ္ညါဘဢ္. အ၀ဲသ့ဢ္တဖဢ္ ဒုးအိ အးခ္မါန္ လဿကသံဢ္မံ၊ အ၀ဲဒဢ္မၯအသးဒ္ ပွၯနီဢ္ကဘီယူၯ (Pilot) လဿအမူၯသံးတဂၯ၊ ဆွဿ အီၯဆူ အံဢ္စရ့လးကဘီယူၯ (EL-AL) ကႜဲးဖးဒိဢ္တဘ့ဢ္အပူၯ ဒီး ဟးထီဢ္ကြံာ္၀ဲ တဘ်ီဃီ လဿ ကီဿ္အၯကႜံၯတံနါ အပူၯ တဘ်ီဃီ န႔ဢ္လီၯ.
မုဿ္ဆ့ဢ္ထီဢ္တနံၯ အ၀ဲသ့ဢ္တဖဢ္ ဘိးဘဢ္သ့ဢ္ညါ လီၯ၀ဲလဿ အ၀ဲသ့ဢ္တဖဢ္ ဖီဢ္န႔ဿ္ အးခ္မါန္ လံ. ဘဢ္တဿ္လီၯဘဿလီၯကြီဿ္အီၯ၊ ဘဢ္တဿ္သမံသမိးအီၯ ယံာ္၀ဲ ၄ လါ၊ ၀ံၯမ့ဿ္လဿ အတဿ္ ကမဢ္အိဢ္ဖ်ါထီဢ္၀ဲ ဒ္ကြီဿ္မ့ဢ္အဃိ၊ အ၀ဲဒဢ္လဿခံကတဿဿ္ ဘဢ္တဿ္စံဢ္ညီဢ္စဿဿ္သံကြံာ္အီၯ န႔ဢ္လီၯ. အစိဢ္ဘဢ္တဿ္ကုဿ္ဃိစီမ့ဢ္အီၯ၀ံၯ၊ အသြဢ္အခ်ါ တဖဢ္ ဘဢ္တဿ္ဖွံလီၯအီၯ ပီဢ္လဲဢ္ မဲးဒံးထဿဢ္ရ့နယဿဢ္ အပူၯန႔ဢ္လီၯ.
လဿအဘဢ္ဃးဒီး တဿ္ဂ့ဿ္အံၯ ဖဲ ၁၉၉၆ နံဢ္၊ တဿ္ဒိက့ၯအီၯဒ္တဿ္ဂီၯမူအသိး၊ ဒ္ပွၯလဿအဖီဢ္ အးခ္မါန္ တဂၯအသိးမ့ဿ္၀ဲ အဿလံးစ္ဟီ၀ဿး၊ မ့မ့ဿ္ အးခ္မါန္ တခီမ့ဿ္၀ဲ ရီဘဿးဒူဘီလ္ န႔ဢ္လီၯ. အ၀ဲဒဢ္အိဢ္ဘွံး က့ၯ၀ဲလဿ ပ့ဿ္ခ်႕ကရဿ ဒီးမၯဒဢ္အတဿ္မၯဒ္ ပွၯထုးတဿ္ဂီၯ တဂၯ အသိး န႔ဢ္လီၯ. ဖဲအ၀ဲဒဢ္ အိဢ္ဘွံးက့ၯလဿ ၁၉၇၀ နံဢ္အခါ ဒဢ္လဲာ္ အမဲရကၯ (CIA) အခိဢ္မ့ဿ္၀ဲ မီကဿဿ္သူ တဂၯ ဟဲဆူအအိဢ္လဿ အ၀ဲကဃုသ့ဢ္ညါန႔ဿ္ အပွၯ (CIA) ခံဂၯ၊ လဿအဆါခူ သူဢ္ န႔ဿ္လံးဘႜါ (Libya) ဒီး ယူၯကၯတၯ (Uganda) လဿတဿ္စုက၀ဲၯဒီး မ့ဿ္ပိဿ္ဖး တဖဢ္န႔ဢ္လီၯ. တဿ္ဂ့ဿ္အံၯ မီစဲးကရဿ အတဿ္ဖံးတဿ္မၯလဿ အစုပူၯအ၀ဲဒဢ္ဖီဢ္ထီဢ္တဿ္ဂ့ဿ္အံၯ ဃုသ့ဢ္ညါ မၯဖ်ါထီဢ္ အဃိ (CIA) ခံဂၯ ဘဢ္ထြးထီဢ္ဃ့ဿ္ပူၯဖ်ဲးကြံာ္ အသးသမူဆူ ဆံရံယါ တဂၯဒီး အတဂၯဆူ ကႜဴဘါ (Cuba) န႔ဢ္လီၯ.
လဿတဿ္သ့ဢ္ညါ က့ၯတဿ္ဘ်ဳတဿ္ဖွိဢ္အဂီဿ္ မီကဿဿ္သုးက်ဲၯန႔ဿ္ အီၯလဿ (Green Card) လဿ ကအိဢ္ဘဢ္၀ဲလဿ ကီဿ္အမဲရကၯဒီး ကဲထီဢ္ဘဢ္ ကီဿ္အမဲရကၯ ထံဖိကီဿ္ဖိ န႔ဢ္လီၯ. အမါ ရိၯနံၯ အိဢ္တီဿ္လဿ အံဢ္စရ့လး၊ မ့မ့ဿ္ အဖိခြါ အိၯမၯ အိဢ္လဿကီဿ္အမဲရကၯ၊ အဖိခြါ မ့ဿ္ပွၯဟ့ဢ္ကူဢ္ တဿ္လဿ ဟီဢ္ခိဢ္ဒီဘ့ဢ္ တဿ္မၯမုဿ္က်ိၯ၀ဲၯကြာ္ အလီဿ္ ခဿဢ္သးတဂၯ (WTC) ဖဲ တဿ္ကဲထီဢ္ သးလဿ လါစဲးပထ့ဘဿဢ္ ၁၁ သီ၊ ၂၀၀၁ နံဢ္ တဿ္မၯဟးဂီၯ မုဿ္က်ိၯ၀ဲၯကြာ္ အ၀ဲၯလီဿ္ခဿဢ္သး အခါန႔ဢ္ မ့ဿ္လဿအ၀ဲဒဢ္ လဲၯဟးအိဢ္သကိး အပဿ္အဃိ၊ အ၀ဲဒဢ္ အသးသမူ ပူၯဖ်ဲး၀ဲဒဢ္န႔ဢ္လီၯ.
မီဢ္လကဲဢ္မ့ဿ္ ပွၯလဿအသ့မးတဂၯ၊ မ့ဿ္ပွၯလုဿ္ဒိဢ္ပွ႔ၯဒိဢ္လဿ ပ့ဿ္ခ်႕အက်ါတဂၯလီၯ. အတဿ္ သ့တဿ္ဘဢ္ မ့ဿ္အ၀ဲထုးတဿ္ဂီၯ၊ ပွၯတဂၯ လဿတထံဢ္ဘဢ္၀ဲနီတဘ်ီန႔ဢ္ နမ့ဿ္တဲအီၯ၊ အမဲာ္သဢ္၊ အက့ဿ္အဂီၯ မၯအသးဒ္အံၯဒ္ႏုၯ၊ အ၀ဲတ့တဿ္ဂီၯ၊ ဒုးအိဢ္ဖ်ါထီဢ္၀ဲ အကစဿ္ဒီဂၯညါ သ့၀ဲဒဢ္ န႔ဢ္လီၯ.
ဖဲအ၀ဲဒဢ္ လဲၯဒီး အတံၯသကိး ၆ ဂၯဆူ အဢ္ကႜံဢ္တံနဢ္ ၀့ဿ္ဘႜဴနိအ့ရံး လဿ ကဖီဢ္န႔ဿ္ အးခ္မါန္ အခါ အ၀ဲတ့၀ဲဒဢ္ အးခ္မါန္အဂီၯ စးထီဢ္လဿ အိဢ္လဿဟံဢ္ပူၯ၊ လဲၯထီဢ္တဿ္မၯ၊ ဟးထီဢ္ဒီး သိလ့ဢ္၊ ဟဲက့ၯလဿ တဿ္မၯဒီး သိလ့ဢ္၊ အ၀ဲသ့ဢ္က၀ီၯဖီဢ္အီၯ၊ ဆွဿအီၯဆူ ကဘီယူၯသန႔ န႔ဢ္ အ၀ဲတ့ပာ္၀ဲ တဿ္ဂီၯတခါဘဢ္တခါ လဿာ္အခဿး (အေသးစိတ္) န႔ဢ္လီၯ. အတဿ္မၯလဿ အဒုး မံၯဟူသဢ္ဖ်ါအီၯမ့ဿ္၀ဲ တ့တဿ္ဂီၯ မၯန႔ဿ္ဘဢ္ တဿ္ကစီဢ္လဿ ဒုဢ္ဒါတဖဢ္အိဢ္၀ံၯ၊ မၯ၀ဲတုၯ အတဿ္ဖံးတဿ္မၯ ကဲထီဢ္တစုန႔ဢ္လီၯ.
ဖဲဟီဢ္ခိဢ္တဿ္ဒုးခံဘ်ီတဘ်ီ ၀ံၯ၊ ပွဲၯထီဢ္ အနံဢ္ ၅၀၊ ၁၉၉၅ နံဢ္၊ နၯဇံၯအသုးခိဢ္လဿ အပာ္ခူသူဢ္ ဒံးအသးတဖဢ္ အံဢ္စရ့လး အပ့ဿ္ခ်႕လူၯဃုဖီဢ္ဒံးအဖဿမုဿ္ အခါန႔ဢ္ ဟီဢ္ခိဢ္ ဃ့ကညး အံဢ္စရ့လး လဿ နၯဇံၯအသုးခိဢ္လဿ အအိဢ္မူဒံးဒီး ပာ္ခူသူဢ္ဒံး အသးတဖဢ္ မ္ အံဢ္စရ့လး ကပ်ဲပူၯ အ၀ဲသ့ဢ္မီၯ. အဂ့ဿ္ဒ္အံၯ၊ ပွၯသ့ဢ္တဖဢ္ အသးပွဿ္လံ. ကသံတ့ဿ္ဘူးထီဢ္လံ. အံဢ္စရ့လး စံး၀ဲ၊ ႃပလဲလိာ္အ၀ဲသ့ဢ္လဿ အအိဢ္မူဒံးတဖဢ္ဒီး ပပွၯယူဒၯဖိလဿ အတဿ္ကမဢ္ တအိဢ္နီတမံၯ ဘဢ္ ဘဢ္တဿ္မၯတရီတပါ၊ ဘဢ္တဿ္မၯသံအ၀ဲသ့ဢ္ သအုးသပွီၯ ပွၯ ၆၀ ကကြဲဿ္ အံၯ ပလဲလိာ္အီၯတကဲဘဢ္. ဒ္အဖွံ၀ဲအသိး ကကူးက့ၯဒဢ္၀ဲတက့ဿ္.႗
ဟံးန႔ဿ္အီၯလဿ ဖုကႜ႕မ္စ္ အလံာ္ ႃလံာ္တဿ္ကူဢ္သ့တဿ္သ့ဢ္ညါ အကလုာ္ကလုာ္ အဘ့ဢ္ ၇႗ အပူၯန႔ဢ္လီၯ.
မ္ယြၯဆိဢ္ဂ့ၯပွၯဖးလံာ္ဖိကိးဂၯဒဲးတက့ဿ္....
0 comments:
Post a Comment