တးရွ္မဟါလ္ - တဿ္အဲဢ္အလိဖးဒိဢ္ (Taj-Mahal)

တုၯပယဿၯထီဢ္ တးရွ္မဟါလ္ဒီး ပတဿ္သ့ဢ္နီဢ္ဆွဿက့ၯပွၯဆူ ဟီဢ္ခိဢ္ခ်ဿတဿ္လီၯလးႏြံမံၯအက်ါ တမံၯ န႔ဢ္လီၯ. ဟီဢ္ခိဢ္ခ်ဿမ့ဿ္တဿ္သူဢ္ထီဢ္ အဃံအလၯတဖ်ဿဢ္ လဿပွၯတ့အီၯလဿလဿဿ္၀ါကံဢ္ဃ့ ဖ်ါကလၯ ပွၯတ့တဿ္ပွၯစိးပ်ၯတဿ္စဲဢ္နီဢ္တဖဢ္၊ ခ့ခါဆဿကတီဿ္ခဲအံၯကဲထီဢ္၀ဲဒဢ္ ကိၯလၯသူကီဿ္ စိၯလဿပ်ဿၯ တဖဢ္အတဿ္သူဢ္ထီဢ္ဃံလၯတဖ်ဿဢ္၊ လဿပွၯဟးဆွဢ္ထံဆွဢ္ကီဿ္တဖဢ္ လဲၯကြဿ္ကီ၀ဲဒီး ထံကီဿ္က်ိဢ္စ့ ဟဲႏုာ္၀ဲလဿ က်ဲတဘိအံၯ အါအါဂီဿ္ဂီဿ္န႔ဢ္လီၯ.

တးရွ္မဟါလ္ တဿ္သူဢ္ထီဢ္လီၯဘီလီၯမုဿ္၊ ဃံလၯလီၯလးတဖ်ဿဢ္အံၯ တဘ်ီမ့ဿ္ကိၯလၯသူကီဿ္စီၯပၯ ရွါကႜဟါ (Shah Jahan – 1628-1658) အနီဿ္ပၯမုဢ္လဿ အအဲဢ္၀ဲဒိဢ္မးလဿအမ့ဿ္ မဿတဲးမဟါလ္ (Muntaz Mahal) သံ၀ံၯအလီဿ္ခံ တ့ထီဢ္န႔ဿ္၀ဲ တဿ္သြဢ္ခိဢ္ (ကလီပူၯ) လီၯဘီလီၯမုဿ္၊ ဃံလၯဒီးလီၯ လးတဖ်ဿဢ္အံၯန႔ဢ္လီၯ.

မဿတဲးမဟါလ္ (Muntaz Mahal) မ့ဿ္ပၯရဢ္ ပွၯဒိဢ္က်ိဢ္ဒိဢ္စ့အဖိမုဢ္၊ ဒိဢ္တဿ္ဃံလၯမးတဂၯ အိဢ္ဖ်ဲဢ္ ထီဢ္၀ဲဒဢ္လဿ ၁၅၉၃ နံဢ္၊ အနီဿ္ဆံးခါ အမံၯဘဢ္တဿ္ကိးအီၯလဿ အၯကႜဴးမၯန္ န႔ဢ္လီၯ. အ၀ဲဒဢ္ အကစီဢ္ဟူထီဢ္သါလီၯ၀ဲလဿ မကိၯအဘီအမုဿ္ဒီတဘ့ဢ္ညါ၊ မ့ဿ္ပိာ္မုဢ္ဃံလၯမးတဂၯအဃိ၊ ဖဲအသး အိဢ္ ၁၅ နံဢ္န႔ဢ္ အ၀ဲဒဢ္ဘဢ္တဿ္အဲဢ္တီန႔ဿ္အီၯဒီး မကိၯစီၯပၯဖိခြါ လဿမုဿ္အိဢ္၀ဲတနံၯ ကကဲထီဢ္ ဘဢ္ မကိၯစီၯပၯဒီး ပဿဘဢ္ မကိၯဘီမုဿ္ဒီဘ့ဢ္ညါန႔ဢ္လီၯ.

လဿခံ ဖဲအသးအိဢ္ ၂၀ နံဢ္၊ ၁၆၁၂ နံဢ္၊ လါမ့ၯ ၂၀ သီန႔ဢ္ အ၀ဲဒဢ္ဒိးတ့ဒိးဖ်ီအသးဒီး မကိၯစီၯပၯဖိခြါ ရွါကႜဟါန္ (Shan Jahan) ၀ံၯအလီဿ္ခံ အ၀ဲကဲထီဢ္၀ဲဒဢ္ မဿတဲးမဟါလ္ (Mumtaz Mahal) နီဿ္ပၯမုဢ္ န႔ဢ္လီၯ. ဃံလၯထဲလဲဢ္န႔ဢ္၊ တဿ္စံး၀ဲဒဢ္လဿ နီဿ္ပၯမုဢ္ဖိအံၯ ဖပွၯပိာ္ခြါ ထံဢ္ဘဢ္အီၯတဂၯလဿ္လဿ္န႔ဢ္ အသးစံဢ္တဿ္တဘဢ္လဿၯဘဢ္. ဃံလၯ၀ဲဒ္မုဿ္ဃါဖိတဂၯအသိး၊ လဿစီၯပၯအႏူဿ္ပူၯစီၯပူၯန႔ဢ္ ပွၯဒိဢ္ တဿ္ဃံလၯဒ္သိးအီၯတအိဢ္ဘဢ္. ဒီးအစိကမီၯစ့ဿ္ကီး ဒိဢ္၀ဲအါ၀ဲစ့ဿ္ကီးလီၯ.

စီၯပၯရွါယဟါန္ အနီဿ္ပၯမုဢ္အိဢ္၀ဲခံဂၯ၊ ဘဢ္ဆဢ္တုၯအ၀ဲဒဢ္မၯန႔ဿ္ဘဢ္ နီဿ္ပၯမုဢ္ဃံလၯဖိတဂၯအံၯ ၀ံၯ အလီဿ္ခံအ၀ဲဒဢ္ ညိကြံာ္၀ဲအနီဿ္ပၯမုဢ္ခံဂၯ၀ံၯ ဟံးန႔ဿ္က့ၯဒဢ္၀ဲထဲတဂၯအံၯန႔ဢ္လီၯ. ကီၯလၯသူ ကီဿ္စီၯပၯလဿညါတဖဢ္ အိဢ္ဒီးအလုဿ္အလဿ္လဿဟံးန႔ဿ္အမါအါဂၯသ့၊ ဘဢ္ဆဢ္ မကိၯစီၯပၯရွါယဟါန္ တုၯမ့ဿ္အမၯန႔ဿ္ဘဢ္၀ဲနီဿ္ပၯမုဢ္ (Mumtaz Mahal) အံၯဒီး အ၀ဲဒဢ္မၯဟးဂီၯကြံာ္တဿ္အလုဿ္အလဿ္ တမံၯအံၯဒီး ဟံးန႔ဿ္က့ၯဒဢ္ထဲ အ၀ဲတဂၯန႔ဢ္လီၯ.

တဿ္လဿစီၯပၯရွါမဟါန္ မၯဒုးကဲထီဢ္၀ဲဖဲ အကဲထီဢ္စီၯပၯအနံဢ္ ၃၀ အတီဿ္ပူၯ၊ မၯဂ့ၯထီဢ္၀့ဿ္အတဿ္သူဢ္ ထီဢ္တဖဢ္ တကးဘဢ္အနူဿ္အစီၯလဿအိဢ္၀ဲန႔ဢ္ မၯ၀ဲဒီးလဿဿ္၀ါကံဢ္ဃ့ဖ်ါကလၯ၊ မုဿ္ဆဲးလီၯဘဢ္အခါ ဖ်ါကျပဳဿ္ကျပီၯ၊ ပွၯတ့ထီဢ္ဘွီထီဢ္တဿ္ပွၯစိးပ်ၯတဿ္မံၯဟူသဢ္ဖ်ါတဖဢ္ အိဢ္၀ဲလဿလဿလီဢ္လီဢ္၊ တ့ထီဢ္ ၀ဲလီၯဘီလီၯမုဿ္အဃိ၊ အ၀ဲဒဢ္အမံၯဟူသဢ္ဖ်ါ၀ဲလဿ ဟီဢ္ခိဢ္ဒီဘ့ဢညါန႔ဢ္လီၯ. လဿအ၀ဲဒဢ္အသးသမူ ဒီတစိၯညါ တဿ္လဿသးပ့ၯနီဢ္ဒီးလီၯမဿ္တန႔ဿ္နီတဘ်ီဘဢ္န႔ဢ္မ့ဿ္ အနီဿ္ပၯမုဢ္လဿအအဲဢ္၀ဲ ဖဲအသံအခါ အ၀ဲတ့ထီဢ္န႔ဿ္၀ဲအသြဢ္ခိဢ္ (အလိပူၯ) တမ့ဿ္ဒ္အညီႏုဿ္အသိးဘဢ္. မ့မ့ဿ္မ့ဿ္တဿ္သြဢ္ခိဢ္ လီၯဘီလီၯမုဿ္ တဖ်ဿဢ္လဿဟီဢ္ခိဢ္ခ်ဿအံၯ မတၯတဂၯ တတ့တဘွီထီဢ္န႔ဿ္အမါ အသြဢ္ခိဢ္ဒ္အံၯဘဢ္. မ့ဿ္မးသပွဿ္က တဿဿ္တဿ္အဲဢ္တဿ္သြဢ္ခိဢ္ (လိပူၯ) လီၯဘီလီၯမုဿ္တဖ်ဿဢ္န႔ဢ္လီၯ.

ကီၯလၯသူကီဿ္၀့ဿ္ ညူဒ့ၯလံၯ (New Delhi) မုဿ္ထီဢ္ကလံၯထံး စီၯစုၯအမံးလာ္ ၁၂၅ ၀့ဿ္အဲးကရၯ (Agra) ထံက်ိ ယမိၯနၯ (ယမံုနာ) အကဿဿ္ခိဢ္န႔ဢ္ မ့ဿ္တဿ္လီဿ္လဿအမုာ္၊ ဒီးဖ်ါဃံလၯဒိဢ္မး၊ တဿ္လီဿ္ အထီ၊ အဒီဢ္ဃီၯ လြံဿ္နဿဢ္ လဲဿ္၀ဲ ၃၁၃ ခီဢ္ယီဿ္ဒ္သိးသိး၊ ဒါလီၯ၀ဲလဿဿ္၀ါကံဢ္ဃ့ဃံလၯတဖဢ္ခဲလဿာ္ ၀ံၯ ဖဲအနဿဢ္လြံဿ္နဿဢ္န႔ဢ္ အိဢ္ဒီးအပ်ီဢ္လြံဿ္ခါ၊ ထီထီဢ္၀ဲ ၁၃၇ ခီဢ္ယီဿ္န႔ဢ္လီၯ. ပွၯလဿအတ့တဿ္ဘွီတဿ္ စိးပ်ၯတဿ္တဖဢ္အံၯ မ့ဿ္၀ဲပွၯအသ့ကတဿဿ္လဿကီဿ္ ဖဿရွဢ္၊ ကီဿ္ျဖဢ္စ့ဢ္၊ ကီဿ္ထဿခ့ဢ္ ဒီးကီဿ္အံၯတလံၯ တဖဢ္ ပွၯမၯတဿ္ဘဢ္ဃး လဿဿ္စဲာ္နီဿ္တဖဢ္ ဘဢ္တဿ္ကိးအီၯဒီး လဿလိတဖ်ဿဢ္အပူၯအံၯ ဘဢ္တဿ္ ကယဿကယဲအီၯဒီး လဿဿ္တဿ္မ်ဿ္ထးသံလုဿ္ဒိဢ္ပွ႔ၯဒိဢ္တဖဢ္၊ အိဢ္၀ဲအကလုာ္ ၄၀၊ လဿဿ္တဿ္မ်ဿ္ထးသံ တဖဢ္အံၯ ဘဢ္တဿ္မၯလိာ္အီၯလဿကီဿ္ယူရပၯ မုဿ္ထီဢ္ခဿဢ္သး၊ ဘဢ္တဿ္ဟဲထုးဆွဿအီၯဒီး ကသ့ဢ္က ဆီ၊ ကီၯလၯအူးတဖဢ္ ဆူထံက်ိယမိၯနၯအကဿဿ္ခိဢ္၊ ၀့ဿ္အၯကရၯ၊ ပွၯမၯတဿ္ဖိ ခံကလး ဘွီဘဢ္၀ဲလဿ ၂၂ နံဢ္တီဿ္ပူၯဒီး ၀ံၯ၀ဲဒဢ္န႔ဢ္လီၯ.

ဖဲတဿ္သြဢ္ခိဢ္အမဲာ္ညါ အိဢ္ဒီးထံကမါဖးထီတဖ်ဿဢ္၊ ဖဲမုဿ္ဟါလီၯလါပွဲၯလါကပီၯလီၯအခါ တဿ္သူဢ္ထီဢ္ အံၯအကလၯအကဒု လီၯဘဢ္၀ဲလဿထံကမါအပူၯ၊ ပွၯဟးဆွဢ္ထံဆွဢ္ကီဿ္တဖဢ္ တုၯမ့ဿ္အတုၯလဿတဿ္ လီဿ္၀ဲအံၯ တလဲၯဟးဘဢ္၀ဲဒီးအိဢ္၀ဲတသ့ဘဢ္. ပွၯလဿအဟးသဃဲၯဃုာ္ဒီး ပွၯလဿအအဲဢ္၀ဲတဖဢ္အဂီဿ္ မ့ဿ္တဿ္ဒုးသ့ဢ္နီဢ္ထီဢ္အ၀ဲသ့ဢ္လဿ စီၯပၯဒီးနီဿ္ပၯမုဢ္ အတဿ္အဲဢ္န႔ဢ္လီၯ. အ၀ဲသ့ဢ္ဆ့ဢ္နီၯဖဲ လါကပီၯ ဆဲးလီၯဘဢ္တဿ္သူဢ္ထီဢ္အံၯအကလၯ လီၯဘဢ္လဿကမါအပူၯအံၯ ကတိၯတဿ္အဲဢ္တဿ္ကြံအဂ့ဿ္ တလဿာ္ဒီး တကတဿဿ္နီတဘ်ီဘဢ္လီၯ.

ပွၯသ့ကြဲးလံာ္ကြဲးလဲဿ္ သရဢ္ဖးဒိဢ္တဖဢ္လဿ အလဲၯတုၯဆူတဿ္အဲဢ္အလိတဖ်ဿဢ္အပူၯအံၯန႔ဢ္ စံးတဿ္ အါမံၯအါမႜိလီၯ. ပွၯကြဲးလံာ္မံၯဟူသဢ္ဖ်ါ ဖဿလ္ဘဿး (Pearl Buck) တဂၯစံး၀ဲဒ္အံၯ၊ ႃတဿ္လဿပွၯစံး၀ဲ တဿ္သူဢ္ထီဢ္လီၯဘီလီၯမုဿ္လဿ စီၯပၯတဂၯအနီဿ္ပၯမုဢ္ ထဲထဲအံၯညါ န႔ဢ္ ကမ့ဿ္ဒဢ္ တဿ္အဲဢ္အလိ ဖးဒိဢ္တဖ်ဿဢ္အံၯလီၯသဿဢ္.႗ ကီဿ္အဲကလံးပွၯကြဲးလံာ္မံၯဟူသဢ္ဖ်ါ စဿဢ္၀ဲလယဿဢ္ ဟဲနရ့ဢ္ စလ့မဿဢ္ (Sir William Salimmy) ဒီးအမဿၯ ဖဲအလဲၯထံဢ္ဘဢ္၀ဲတဿ္အဲဢ္အလိဃံလၯတဖ်ဿဢ္အံၯ အ၀ဲတဲဘဢ္ ၀ဲဒဢ္အ၀ၯဒ္အံၯ၊ ႃပွၯမ့ဿ္အိဢ္၀ဲတဂၯဂၯလဿအတိာ္ပာ္၀ဲလဿ ကတ့န႔ဿ္ယၯတဿ္အဲဢ္အလိလီၯဘီလီၯ မုဿ္ဒ္အံၯ မ့ဿ္အိဢ္တဂၯဂၯဒီး ယမ့ဿ္ဘဢ္သံခဲမုဿ္ဆ့ဢ္ တဿ္ကီတဿ္ခဲ တအိဢ္ဘဢ္ဒီးယၯဘဢ္.႗

စီၯပၯရွါကႜဟါန္ မ့မ့ဿ္မကိၯဘီမုဿ္စီၯပၯ မံၯဟူသဢ္ဖ်ါထဲအံၯသနာ္က့၊ မွံၯတုာ္ပွဿ္တီၯလဿအဂီဿ္ တဂ့ၯဘဢ္. ဒ္အညီႏုဿ္အသိးလီၯ. တုၯစီၯလိဢ္လီၯပၯတဖဢ္အမါအါဒီး အဖိတဖဢ္ အါ၀ဲစ့ဿ္ကီးန႔ဢ္လီၯ. ဖိအါအဃိ တဿ္ကီတဿ္ခဲ တဿ္သဘံဢ္သဘုဢ္ အိဢ္ထီဢ္၀ဲ လဿ ဖိတဖဢ္အသိးအက်ါ လဿတဿ္သးလီမၯ န႔ဿ္ဘဢ္စီၯပၯအလီဿ္အဃိ၊ စီၯပၯရွါစ့ဿ္ကီး ဖဲအပဿဘဢ္ထံကီဿ္အနံဢ္ ၃၀ ပွဲၯထီဢ္န႔ဢ္ အဖိခြါသဿဂၯတ ဂၯ ဂုာ္ဟံးန႔ဿ္ဆူဢ္ အပဿ္အလီဿ္၊ ပာ္လီၯကြံာ္အီၯလဿစီၯပၯအလီဿ္၊ ပာ္အီၯလဿထံက်ိ ယမိၯနၯ (ယမုန္နာျမစ္) အ၀ဿ္ဘးခီ၊ အိဢ္ဘဢ္၀ဲလဿတဿ္သူဢ္ထီဢ္ဆံးဆံးဖိတဖ်ဿဢ္အပူၯန႔ဢ္လီၯ. ကိးနံၯဒဲး အ၀ဲ ဒဢ္အိးထီဢ္အပဲၾတီ၊ ကြဿ္စိဃီၯတဿ္ဆူအနီဿ္ပၯမုဢ္အလိန႔ဢ္ အိဢ္သယုဿ္၊ အိဢ္သညိ၀ဲပွဲၯဒီး တဿ္သးဘဢ္ ဒိဒီးတဿ္မဲာ္ထံမဲာ္နိ၊ အိဢ္ဘဢ္၀ဲ ၇ နံဢ္၀ံၯအလီဿ္ခံ အ၀ဲဒဢ္သံ၀ဲဒဢ္စ့ဿ္ကီးန႔ဢ္လီၯ.

လဿအခီဢ္ထံးတဿ္တိာ္အိဢ္၀ဲလဿ စီၯပၯမ့ဿ္သံဒီး တဿ္ကတ့ထီဢ္န႔ဿ္အီၯ လိတဖ်ဿဢ္လဿထံက်ိ၀ဿ္ဘးခီ၊ ၀ံၯပိာ္ဒီးတိၯဘိ ဒ္သိးပွၯခီဆူ နီဿ္ပၯမုဢ္ဒီးစီၯပၯအလိကသ့၀ဲအဂီဿ္၊ တဿ္တိာ္အိဢ္၀ဲဒ္န႔ဢ္၊ ဘဢ္ဆဢ္၊ ဖဲ ၁၆၆၆ နံဢ္လါယူၯအပူၯ စီၯပၯရွါ ဖိခြါ အဒိဢ္ကတဿဿ္တဂၯ လဿအမ့ဿ္အူၯရ့ၯဇး ထံဢ္ဘဢ္၀ဲလဿ အမိဿ္ အပဿ္ခံဂၯအံၯ အိဢ္မူခါ အဲဢ္လိာ္ကြံလိာ္မးအသးထဲထဲန႔ဢ္ညါအဃိ၊ တၾကဿးတဿ္ပာ္လီၯဆီ၊ ပာ္လီၯဖး အ၀ဲသ့ဢ္ဘဢ္. လဿတဿ္န႔ဢ္အဃိ၊ အ၀ဲဒဢ္ဟဲက့ၯစိာ္က့ၯအပဿ္ဒီး ခူဢ္လီၯက့ၯအီၯလဿအမိဿ္အကပၯ ဒီး တဿ္သူဢ္ထီဢ္အံၯ လဿခံတဿ္သ့ဢ္ညါ အီၯလဿ တးရွ္မဟါလ္ (Taj Mahal) တဿ္အဲဢ္အလိလဿအမ့ဿ္ ရွါကႜဟါန္ ဒီးမဿၯ တဲးမဟါလ္ (Shah Jahan and Mumtaz Mahal) န႔ဢ္လီၯ.

တဿ္သူဢ္ထီဢ္အ၀ဲအံၯ အိဢ္လံ ၃၄၅ နံဢ္လံ. တဿ္သူဢ္ထီဢ္အခါ တဿ္မၯအီၯ မ့ဿ္က်ဿၯ၀ဲထဲအံၯထဲႏုၯ သနာ္က့၊ အိဢ္တ့ဿ္လံ၀ဲလဿ နံဢ္အါလါအါအဃိ၊ ခဲအံၯဟးဂူာ္ဟးဂီၯထီဢ္၀ဲတနီၯလံ. လဿ ၃၄၅ နံဢ္ တီဿ္ပူၯ ပွၯလဿအဟဲႏုာ္လီၯဟးထီဢ္ လဿတဿ္သူဢ္ထီဢ္တဖ်ဿဢ္အံၯ အ၀ဲသ့ဢ္တဖဢ္လဿအလိၯ အိဢ္ဒီး တဿ္ကယဿကယဲအသးဒီး တဿ္နဿမူ၊ ထံနဿမူ တဿ္နဿမူအကမူဢ္၊ ပွၯကညီအစိတဖဢ္ ပနဲတဿဢ္၊ တဿ္နဿ မူအတဿဢ္တဖဢ္၊ တဿ္နဿသ၀ံသ၀ါ၊ နဿအုဢ္နဿဟီနဿဟဲ၊ အလုဿ္အသ၀ံတဖဢ္ ဂာ္တဖဢ္အံၯ မၯဘဢ္ဒိ မၯဟးဂီၯတဿ္သ့၊ တကးဘဢ္၊ လဿတဿ္သူဢ္ထီဢ္အပူၯအိဢ္ဒီး ဘ်ါဖိဃ့တဖဢ္ အအ့ဢ္အဆံဢ္မၯဘဢ္ဒိ တဿ္၊ တကးဒံးဘဢ္၊ ၀့ဿ္အဲးကရၯ စဲးဖီကဟဢ္ လဿအထုးထီဢ္ဂာ္သ၀ံအလုဿ္အခုဢ္တဖဢ္ မၯဘဢ္ဒိဘဢ္ ထံး၊ မၯဟးဂူာ္ဟးဂီၯတဿ္သ့၀ဲဒိဢ္မးန႔ဢ္လီၯ. စမံးစိနယဿဢ္ (Smithsonia) တဿ္ကြဿ္ကီအဒဿးန႔ဢ္ တဿ္ဘဢ္ထုးထီဢ္တဿ္သိဢ္တဿ္သီလဿ ပွၯလဿအလဲၯႏုာ္လီၯကြဿ္ကီတဿ္တဂၯလဿ္လဿ္ မ္သုတထုးထီဢ္ ကလံၯနဿတမုာ္ဘဢ္တဖဢ္ တဂ့ၯဒဢ္လဲာ္န႔ဢ္လီၯ.

ဒ္လဲဢ္ဂ့ၯဒ္လီဢ္ဂ့ၯ၊ တဿ္သူဢ္ထီဢ္ဃံလၯတဖ်ဿဢ္အံၯ၊ အိဢ္တ့ဿ္၀ဲအနံဢ္ ၃၀၀ ဘ်ဲဢ္လံအဃိ၊ တဿ္တိာ္ပာ္ လဿ တဿ္ကဘွီက့ၯအတဿ္ဟးဂီၯတနီၯနီၯဒ္သိး ကအိဢ္စံဢ္အိဢ္က်ဿၯဒံး၀ဲ ဆူစိၯဆူညါ တဖဢ္အဂီဿ္ န႔ဢ္လီၯ.

ဟံးန႔ဿ္အီၯလဿ ဖုကႜ႔မ္စ္ အလံာ္ ႃလံာ္တဿ္ကူဢ္သ့တဿ္သ့ဢ္ညါအကလုာ္ကလုာ္ အဘ့ဢ္ (၄-၅)႗ အပူၯန႔ဢ္လီၯ.

Posted in: တဿ္ကူဢ္သ့တဿ္သ့ဢ္ညါအကလုာ္ကလုာ္