ယူဒၯသဢ္ (ကီဿ္ပယီၯဘ်ဿထံခ၀့ရွဿဢ္) အမုဿ္နံၯ (လါယူၯလံ ခံႏြံတႏြံ)

သရဢ္ယူဒၯသဢ္အိဢ္ဖ်ဲဢ္ထီဢ္ဖဲလါအီကဿး (၉) သီ ၁၇၈၈ နံဢ္ ဒီးဖ်ိထီဢ္္ခီလ့ဢ္ကႜိ ဖဲအသးအိဢ္ (၁၉) နံဢ္ ၁၈၀၇ နံဢ္အခါန႔ဢ္လီၯ. ဖဲတအိဢ္ဒံးဒီး တဿ္ဖံးတဿ္မၯအဆဿကတီဿ္အ ပဿ္မဿ အလဲၯထီဢ္လံာ္စီဆွံကႜိ ဘဢ္ဆဢ္ အ၀ဲကြဿ္အပဿ္အမဲာ္ဒီးစံး (လံာ္စီဆွံန႔ဢ္ မ့ဿ္ဒဢ္ပွၯကညီကြဲးအီၯဒ္ တဿ္ကြဲးဘဢ္ဃး ကီတမး မ့ဿ္ဂ့ၯ၊ မဟီဢ္မဲးမ့ဿ္ဂ့ၯ၊ ဒီးယ့ဢ္ရွဴးမ့ဿ္ယြၯန႔ဢ္ ယတနာ္ဘဢ္.) အ၀ဲပာ္လီၯသးလဿ ကကြဲးတဿ္လဿ ကဒုးနဲဢ္တဿ္ဒိတဿ္တဲာ္အဂီဿ္ ဒီး ၁၈၀၈ နံဢ္န႔ဢ္ အ၀ဲလဲၯဆူ၀့ဿ္ႏူယီး (New York) လဿကဃုသ့ဢ္ညါ တဿ္တဲ (ျပဇတ္) တဖဢ္နာ္က့ တဒုးမံသူဢ္မံသးအီၯဘဢ္. တနၯတခီဢ္ဖဲအ၀ဲမံလဿတမွံၯဒဿး (Hotel) အခါ တဿ္ဆိကမိဢ္ႏုာ္လီၯပွဲၯမး အခိဢ္ႏူာ္ပူၯန႔ဢ္လီၯ. ဖဲန႔ဢ္ ပွၯလဿအဘူးဒီးအဒဿးတဂၯကအုကစြါ ဒိဢ္ဒိဢ္ကလဲာ္ ဒီတနၯညါလီၯ. ဖဲအ၀ဲနဿ္ဟူပွၯကအုကစြါ ဒ္အံၯအခါ တဿ္ဆိကမိဢ္ဟဲႏုာ္လဿအပူၯ (ပွၯတဂၯအံၯမ့ဿ္သံအသးသမူ ကလဲၯဖဲလဲဢ္ မ့ဿ္အအိဢ္ကတဲာ္ကတီၯအသးလဿ ကကြဿ္ဆဿဢ္မဲာ္ တဿ္သံလံဧါ).

ဂီၯခီအ၀ဲသ့ဢ္ညါ ဘဢ္၀ဲလဿ ပွၯလဿအကအုကစြါဒီတနၯညါ ဒိဢ္ဒိဢ္ကလဲာ္တဂၯအံၯသံလံ ဒီးမ့ဿ္ဒဢ္ အတံၯသကိး တဂၯလဿအစံးတ့ဿ္လဿယြၯတအိဢ္ဘဢ္ ဖဲအမၯလိသကိးတဿ္လဿဖႜဢ္စိမိၯ အဆဿကတီဿ္ လီၯ. ဖဲန႔ဢ္တဘ်ီဃီတဿ္ဆိကမိဢ္ဆွဿက့ၯအီၯဆူဟံဢ္ ဒီးလဿအခိဢ္ႏူာ္ပူၯ တဿ္ဟဲပဿဿ္ထီဢ္ (ယြၯတအိဢ္ ဘဢ္ မ့ဿ္အိဢ္ဒီးယကမၯဒ္လဲဢ္. တဿ္မူအထူအယိာ္လဿယဂီဿ္ ကမ့ဿ္တဿ္ကလီလီၯ.) စးထီဢ္ဖဲန႔ဢ္ အ၀ဲ ဟဲက့ၯဆူအဟံဢ္ ဒီးဖဲ နံဢ္အ၀ဲန႔ဢ္ လါအီးကထိဘဿဢ္အပူၯ အ၀ဲထီဢ္က့ၯလံာ္စီဆွံကႜိဒီး ဖ်ိထီဢ္၀ဲဖဲ ၁၈၁၀ နံဢ္န႔ဢ္လီၯ. ဖဲန႔ဢ္လံၯလံၯ ပာ္လီၯအသးလဿကကဲထီဢ္ မံးရွဿဢ္နရံဢ္ လဿထံယံၯကီဿ္ယံၯလီၯ. အပဿ္တခီ ဒ္အမ့ဿ္တဿ္အိဢ္ဖွိဢ္သရဢ္ အသိး မုဿ္လဿ္၀ဲလဿအဖိခြါ ကကဲထီဢ္စ့ဿ္ကီး တဿ္အိဢ္ဖွိဢ္သရဢ္ ခံဂၯတဂၯလဿ တဿ္အိဢ္ဖွိဢ္အဒိဢ္ကတဿဿ္တဖုအပူၯ ဖဲ ဘီးစ္တဿဢ္ (Boston) လီၯ. အမိဿ္ဒီးအဒီပုဿ္၀ဲဿ္ မုဢ္ခံဂၯ သးခုလဿအ၀ဲကကဲထီဢ္ဘဢ္ တဿ္အိဢ္ဖွိဢ္သရဢ္ခံဂၯတဂၯလဿ တဿ္အိဢ္ဖွိဢ္ဖးဒိဢ္အပူၯ အိဢ္ဘူး ဒီးအ၀ဲသ့ဢ္အဃိန႔ဢ္လီၯ. သနာ္က့ ဖဲအ၀ဲ တဲဖ်ါအတဿ္ပာ္လီၯက့ၯအသးက်ဿၯမုဆႈ လဿကကဲထီဢ္ မံးရွဿဢ္နရံဢ္ လဿထံယံၯကီဿ္ယံၯန႔ဢ္ အမိဿ္ဒီးအဒီပုဿ္၀ဲဿ္မုဢ္တဖဢ္ ဃ့ကညးအီၯလဿတဿ္မဲာ္ထံမဲာ္နိ ဒ္သိး အကလဲလိာ္က့ၯ အတဿ္ပာ္လီၯအသးန႔ဢ္လီၯ. ဘဢ္ဆဢ္အ၀ဲအသးတဒ့ဒီဘဢ္လဿ အတဿ္ပာ္လီၯသး အပူၯဘဢ္. သရဢ္ယူဒၯသဢ္ ဖ်ီအသးဒီး အဲန္ ဖဲ လါဖ့ၯၾဘဴၯအါရံၯ (၁၉) သီ သရဢ္ဒီးမးမးဒိးထီဢ္ကဘီ ခဲရဘဲ (Caravan) ဒ္သိးကလဲၯဆူထံယံၯကီဿ္ယံၯန႔ဢ္လီၯ. ပွၯထီဢ္ပွဿ္သီခံဂၯအံၯ လဿတဿ္သးခုကစီဢ္ အဂီဿ္ ပာ္တ့ဿ္ကြံာ္မိဿ္ပဿ္၊ ဒီးပုဿ္၀ဲဿ္၊ ဘူးတံဿ္တံၯသကိး၊ ဟံဢ္မုာ္ဃီပဿၯ ဒီးအထံအကီဿ္လဿတဿ္သယုဿ္ သညိ၊ လဿတဿ္မဲာ္ထံမဲာ္နိအပူၯ အံၯမ့ဿ္စဲဃဲၯ တီနံ တဿ္ညိကြံာ္သးနီဿ္နီဿ္ န႔ဢ္လီၯ. အ၀ဲဒဢ္မ့ဿ္ ကီဿ္အမဲရကၯ ခီဢ္ႀကံၯက့ရွဿဢ္နဿဢ္ (Congregational) အတဿ္အိဢ္ဖွိဢ္ဖိဒီး ဘဢ္တဿ္မၯစဿၯအီၯလဿ တဿ္အိဢ္ဖွိဢ္အဂၯန႔ဢ္လီၯ. အ၀ဲသ့ဢ္မ့ဿ္စ့ဿ္ကီး ၿဖီထဲးစထဲး (Protestant) လဿအကဲထီဢ္မံးရွဿဢ္ နရံဢ္ ဆူထံဂၯကီဿ္ဂၯ အဆိကတဿဿ္စ့ဿ္ကီးန႔ဢ္လီၯ.

သရဢ္ယူဒၯသဢ္ဒီးမးမးအဲန္ ဟဲတုၯကီၯလၯသူကီဿ္ တလါ၀ံၯ အလီဿ္ခံဖဲလါယူၯလံ (၁၁) သီန႔ဢ္ ကီၯလၯသူကီဿ္ပဒိဢ္ ထုးထီဢ္တဿ္သိဢ္တဿ္သီလဿ အ၀ဲသ့ဢ္ မၯတဿ္သးခုကစီဢ္ဖဲန႔ဢ္တသ့ဘဢ္န႔ဢ္လီၯ. မ့ဿ္လဿအ၀ဲသ့ဢ္ တန႔ဿ္ဘဢ္အခြဲးလဿ ကမၯတဿ္သးခုကစီဢ္လဿ ကီၯလၯသူကီဿ္ဘဢ္ဒီး တန႔ဿ္အခြဲးလဿ အကအိဢ္ယံာ္ယံာ္ဘဢ္အဃိ ပာ္လီၯကဒီးအသး လဿကလဲၯဆူကီဿ္ျဖဢ္စ့ဢ္ န႔ဢ္လီၯ. ဖဲအ၀ဲသ့ဢ္ခိးကဘီ အဆဿကတီဿ္ ခီဖ်ိ အတဿ္ဃုသ့ဢ္ညါလီၯတံဿ္က့ၯ တဿ္ဒိးဘ်ဿအဂ့ဿ္အဃိ ဖဲစဲးပထ့ဘဿဢ္ (၆) သီ ၁၈၁၂ နံဢ္န႔ဢ္ သရဢ္၀့လယဿဢ္၀ဿး (Rev. William Ward) ဒိးဘ်ဿ အ၀ဲသ့ဢ္ခံဂၯလဿာ္လဿ လါဘၯစါ (Larbazar) တဿ္ဘါယြၯအလီဿ္ ၀့ဿ္ကးလးကးတါ (Calcutta) န႔ဢ္လီၯ. လဿတဿ္အံၯအဃိ တဿ္စံး၀ဲလဿ ကီဿ္ပယီၯ တဿ္သးခုကစီဢ္န႔ဢ္ စးထီဢ္အသးဖဲ အဆဿကတီဿ္အံၯန႔ဢ္လီၯ. ဖဲသရဢ္ဒီးမးမး ဒိးကဘီ အဆဿကတီဿ္ ကဘီလဿ အလဲၯဆူ ဖံဢ္နဲ (Penang) တအိဢ္ဘဢ္. ဘဢ္ဆဢ္ ကဘီကႜီးကႜံဢ္ယဲနဢ္ (Georgiana) အိဢ္ဖဲ မဒရးစ္ (Madrass) ကဘီသန႔လဿကလဲၯဆူ ကီဿ္ပယီၯ အဃိ အ၀ဲသ့ဢ္ဒိးထီဢ္ ကဘီ ဒီးဟးထီဢ္လဿကီၯလၯသူကီဿ္ ဒီးဖဲလါယူၯလံ (၁၃) သီ ၁၈၁၃ နံဢ္န႔ဢ္ ဟဲတုၯဆူ၀့ဿ္တကူဢ္ ကဘီသန႔န႔ဢ္လီၯ.

သတးဒီး မုဿ္နံၯလဿသရဢ္ဒီးမးမးယူဒၯသဢ္ ဟဲတုၯကီဿ္ပယီၯ အမုဿ္နံၯအံၯ မ့ဿ္တဿ္သးခုကစီဢ္ စးထီဢ္သး အမုဿ္နံၯအဃိ ကီဿ္ပယီၯဘ်ဿထံခ၀့ရွဿဢ္ ပာ္မုဿ္အိဢ္ဘွံးနံၯလဿ အဘူးကတဿဿ္ဒီး လါယူၯလံ (၁၃) သီ (လါယူၯလံ ခံႏြံတႏြံ) ဒ္အမ့ဿ္ကီဿ္ပယီၯဘ်ဿထံခ၀့ရွဿဢ္ ယူဒၯသဢ္ အမုဿ္နံၯအသိးဒီး နံၯအံၯ တဿ္အိဢ္ဖွိဢ္ တဖဢ္မၯတဿ္သ့ဢ္နီဢ္သရဢ္၊ မးမးယူဒၯသဢ္လဿ ကီဿ္ပယီၯဒီဘ့ဢ္အပူၯလီၯ. တဿ္ထဿဖွိဢ္ လီၯဆီလဿနံၯအံၯ ဘဢ္တဿ္သူအီၯလဿ တဿ္သးခုကစီဢ္အဂီဿ္လီၯ.

ကီဿ္ပယီၯဘ်ဿထံခ၀့ရွဿဢ္ အတဿ္ကရဿကရိအဂ့ဿ္

ကီဿ္ပယီၯဘ်ဿထံတဿ္သးခုကစီဢ္ စးထီဢ္ဖဲ ၁၈၁၃ နံဢ္ လဿခံတနံဢ္အမဲရကၯ တဿ္သးခုကစီဢ္ ကရဿ ဘဢ္တဿ္ကရဿကရိထီဢ္န႔ဢ္လီၯ. ဖဲ ၁၈၆၄ နံဢ္ တဿ္သးခုကစီဢ္ကရဿအံၯ အိဢ္ဖွိဢ္ပွဲၯထီဢ္ အဘ်ီယဲဿ္ဆံ န႔ဢ္ တဿ္ဟ့ဢ္ကူဢ္လဿ ကဒုးအိဢ္ထီဢ္ ကီဿ္ပယီၯဘ်ဿထံခ၀့ရွဿဢ္ န႔ဢ္လီၯ. တဿ္ဟ့ဢ္ကူဢ္အံၯ ဘဢ္တဿ္ အဿဢ္လီၯတူဿ္လိာ္အီၯဖဲ လါအီးကထိဘဿဢ္ (၁၅) သီ ၁၈၆၅ နံဢ္န႔ဢ္လီၯ. ဖဲအဆဿကတီဿ္န႔ဢ္ ပွၯကဲ ခိဢ္ကဲနဿ္တဖဢ္ မ့ဿ္ဒဢ္ မံးရွဿဢ္နရံဢ္တဖဢ္လီၯ.

တဿ္ဒုးဖးဒိဢ္ ခံဘ်ီတဘ်ီ၀ံၯအလီဿ္ခံ ထံဖိကီဿ္ဖိတဖဢ္ အမဲာ္ကပီၯထီဢ္ သ့ဢ္ညါ၀ဲလဿၾကဿးမၯသကိးက့ၯ တဿ္ဒီး မံးရွဿဢ္နရံဢ္ တဖဢ္လဿကဲခိဢ္ကဲနဿ္အဂီဿ္လီၯ. ဖဲ ၁၉၅၇ နံဢ္န႔ဢ္ အဿဢ္လီၯတူဿ္လိာ္လဿ ထံဖိကီဿ္ဖိ ကမၯသကိးက့ၯတဿ္လဿခ၀့ရွဿဢ္ န႔ဢ္လီၯ. ဒီးဖဲ ၁၉၅၈ နံဢ္န႔ဢ္ ကီဿ္ပယီၯဘ်ဿထံခ၀့ရွဿဢ္ ဒုးစဲဘူးအသးဒီး ထံဂၯကီဿ္ဂၯ တဿ္သးခုကစီဢ္ကရဿလီၯ. ဒ္ထံဖိကီဿ္ဖိတဖဢ္သ့ဢ္ညါ အါထီဢ္မူဒါ ဒီးမံရွဿဢ္နရံဢ္ တဖဢ္ဘဢ္က့ၯက့ၯဆူ အထံအကီဿ္ အမဲာ္ညါ ဖဲလါမ့ၯ (၁၇) သီ ၁၉၆၆ နံဢ္န႔ဢ္ မံးရွဿဢ္ နရံဢ္တဖဢ္ဘဢ္ဟးထီဢ္လဿကီဿ္ပယီၯပူၯခဲလဿာ္လီၯ.

ကီဿ္ပယီၯ ခ၀့ရွဿဢ္ ဘဢ္တဿ္ကရဿကရိထီဢ္က့ၯဒီး အိဢ္ဖွိဢ္သကိးလဿ မ့ဿ္မႜိး ဒီးဖဲ ၁၉၅၃ နံဢ္န႔ဢ္ တဿ္ဃုထဿထီဢ္တ့ဿ္ သရဢ္ ထူရွဢ္နဢ္ကူဢ္ ဒ္အမ့ဿ္ နဲဢ္ရြဲဢ္ခိဢ္က်ဿဿ္လဿာ္ဆဿလဿာ္ကတီဿ္အဆိကတဿဿ္ တဂၯဒီး သရဢ္ဒိဢ္ စါ၀ဿး (Rev. Sowards) ဒ္အမ့ဿ္ နဲဢ္ရြဲဢ္စဿၯ အဆိကတဿဿ္န႔ဢ္လီၯ. သရဢ္ထူရွဢ္ ကဲနဲဢ္ရြဲဢ္ တုၯလဿ ၁၉၆၁ နံဢ္ဒီး သရဢ္ဒိဢ္စအ့မႜဢ္ကႜီဢ္ ဘဢ္တဿ္ဃုထဿထီဢ္အီၯလဿ နဲဢ္ရြဲဢ္ခိဢ္က်ဿဿ္ ဒီး သရဢ္မုဢ္ လူ၀ံးဖီ ဒီးနဲဢ္ဘးရွဢ္ ဒ္အမ့ဿ္နဲဢ္ရြဲဢ္စဿၯတဖဢ္လီၯ. ဖဲ ၁၉၇၀ နံဢ္ သရဢ္ဘးမႜဢ္ ဘဢ္တဿ္ဃု ထဿထီဢ္အီၯလဿ နဲဢ္ရြဲဢ္ခိဢ္က်ဿဿ္ဒီး မါဖိ၀့ဢ္ နဲဢ္ရြဲဢ္စဿၯန႔ဢ္လီၯ. ကီဿ္ပယီၯဘ်ဿထံခ၀့ရွဿဢ္အံၯ ဘဢ္တဿ္ ကရဿကရိအီၯခီဖ်ိလဿပွၯကလုာ္တဖဢ္ အတဿ္ကရဿကရိ၊ ကရဿကရိလီၯဆီတဖဢ္ဒ္အမ့ဿ္ (Y.M.C.A) (Y.W.C.A) ခ၀့ရွဿဢ္စုဒုဢ္စုတီၯ ကရဿကရိတဖဢ္ဒီး တဿ္အိဢ္ဖွိဢ္လီၯဆီ (ယူဒၯသဢ္ တဿ္အိဢ္ဖွိဢ္ဒီးဧ့ၯမၯ နူၯအ့လးတဿ္အိဢ္ဖွိဢ္) တဖဢ္န႔ဢ္လီၯ. ကရဿကရိခဲလဿာ္မ့ဿ္ (၁၆) ဖုဒီး တဿ္အိဢ္ဖွိဢ္ခံဖုလီၯ.

လံာ္စီဆွံ အဆဿလဿအဘဢ္ထြဲဒီးမုဿ္နံၯအံၯ

ယရွါယၯ ၅၅း၄၊ ၄၅း၂၂၊ ၅၂း၇၊ လီဢ္ဖ်ါ ၂၂း၁၇၊ ရိမ့ၯ ၁း၂၀၊ ၈း၃၀၊ ၁၄း၇-၉၊ ၂ ကရံဢ္သူး ၅း၂၀၊ ၂ တံၯမသ့း ၂း၁၄၊ ၁ ပ့ဢ္တရူး ၂း၉၊ မးသဲ ၂၀း၁၆၊ ၉း၃၇-၃၈၊ ၂၈း၁၈၊ ၁ ကရံဢ္ ၁၂း၂၇၊ ၁၅း၅၈၊ ယိၯဟဢ္ ၁၀း၁၆၊ ၁၅း၁၃၊ လူၯကဢ္ ၁၀း၂၊၃၊၁၆.

Rev. Jaw Hser Newton

Posted in: မုဿ္နံၯလီၯဆီ